Tăng cường hàm lượng chất hữu cơ trong đất còn cải thiện chất lượng đất về mặt hóa lý và sinh học đất như giúp tăng khả năng đệm của đất, khả năng hấp phụ và trao đổi cation, cải thiện cấu trúc đất; tăng khả năng giữ nước trong đất và tăng hiệu quả sử dụng phân khoáng vô cơ trong đất. Chất hữu cơ có tác dụng liên kết các cấu thể trong đất tạo thành khối ổn định hạn chế sự đóng váng trên bề mặt, gia tăng tính thấm nước. Về mặt sinh học, đất có lượng chất hữu cơ cao giúp tăng mật số và hoạt động của động vật đất, liên quan đến sự khoáng hóa chất hữu cơ cung cấp dinh dưỡng, đồng thời cải thiện cấu trúc đất.

Trong điều kiện liếp vườn sầu riêng thấp, đất bị nén dẽ, các đặc tính bất lợi về đất như nghèo dinh dưỡng, nghèo chất hữu cơ, môi trường đất không thuận lợi cho sự phát triển của vi sinh vật, hệ thống rễ bị tổn thương do ngập nước. Khi đất có độ ẩm cao ở vùng rễ, các loại nấm bệnh trong đất như Fusarium, Phythoptora và Corticium salmonicolor có cơ hội tấn công làm rễ, thân và lá cây bị hư hại. Sử dụng các loại nông dược để phòng trị các loại nấm gây bệnh thường tốn kém, cho hiệu quả không cao và gây ô nhiễm môi trường.

Để giải quyết những vấn đề trên, góp phần phát triển cây sầu riêng đặc sản ở Tiền Giang, nhóm nghiên cứu Trường Đại học Cần Thơ đã thực hiện thí nghiệm trên hai vườn sầu riêng tại xã Tam Bình, huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang. Kết quả như sau:

- Hiệu quả cải thiện tính chất hóa lý đất

 Độ bền đoàn lạp là tính bền của tập hợp các phần tử đất, là đặc tính cấu trúc quan trọng của đất giúp đo lường mức độ chịu đựng của đất dưới tác động của mưa, các lực cơ giới khi cày hoặc hoạt động tưới nước. Trên vườn cây ăn trái độ bền đoàn lạp cao giúp đất ít bị rửa trôi hoặc đóng váng trong quá trình tưới, khả năng thấm và thoát nước tốt giúp giảm ảnh hưởng của bệnh hại.

Kết quả phân tích cho thấy đất vườn chỉ sử dụng phân vô cơ có chỉ số độ bền của đất thấp. Hiệu qủa cao nhất được tìm thấy ở liếp vườn có sử dụng phân chuồng ủ với rơm. Liếp vườn 15 năm tuổi có độ bền của đất cao hơn vườn 25 năm. Các nghiên cứu trước đây kết luận rằng nấm phát triển trong đất có tác dụng liên kết đất lại thành hạt to, còn vi khuẩn sống trong đất có tác dụng giúp ổn định các cở hạt sét - thịt trong đất. Cung cấp thêm chất hữu cơ vào đất tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của vi sinh vật đất, nhất là có bổ sung thêm nấm Trichoderma, tăng cường nhóm nấm có lợi trong đất thì hiệu quả cải thiện tính chất vật lý đất rất rõ. Tuy nhiên, hiệu quả của nấm Trichoderma chưa thể hiện trong nâng cao tính bền của đất liếp vườn sầu riêng. Vì thế cần có thời gian khảo sát dài hạn hơn để xác định ảnh hưởng này.

- Hiệu quả cải thiện độ phì nhiêu đất

Nhìn chung pH đất thấp, biến động trong khoảng 3,8 - 4,1 ở liếp vườn 15 năm tuổi và 4,4 - 5,2 ở liếp 25 năm tuổi. So sánh với liếp vườn chỉ bón phân vô cơ thì các liếp vườn bón phân chuồng có và không có nấm Trichoderma không giúp tăng pH. Hàm lượng chất hữu cơ trong đất qua phân tích cho thấy liếp vườn 15 năm tuổi có hàm lượng chất hữu cơ thấp hơn so với liếp vườn 25 năm tuổi. Qua phỏng vấn lịch sử canh tác của nông dân cho thấy vườn 25 năm tuổi được bón một ít phân bò hàng năm. Đây là yếu tố giúp duy trì tốt hàm lượng chất hữu cơ trong đất. Kết quả thí nghiệm cho thấy bón phân chuồng có khuynh hướng tăng lượng chất hữu cơ trong đất, nhưng không khác biệt có ý nghĩa. Hiệu quả tăng lượng chất hữu cơ trong đất có thể được xác định rõ hơn nếu thí nghiệm được tiếp tục thực hiện dài hạn hơn.

P trong đất gia tăng có ý nghĩa khi bón thêm phân hữu cơ so với đối chứng. Vườn sầu riêng 25 năm tuổi liếp, ủ phân hữu cơ có nấm Trichoderma giúp tăng P hữu dụng có ý nghĩa, có lẽ nấm Trichoderma góp phần phân hủy nhanh hơn chất hữu cơ, do đó tăng trọng lượng P hữu dụng trong đất.

Tương tự, đối với N hữu cơ dễ phân hủy trong đất, sự gia tăng lượng N này trong đất có ý nghĩa ở liếp vườn 15 năm. Đối với vườn 25 năm bón phân hữu cơ không giúp tăng lượng N dễ phân hủy có ý nghĩa. So với vườn có tuổi liếp thấp hơn, N hữu cơ dễ phân hủy cao hơn. Có lẽ yếu tố cải thiện đất từ việc được bón phân chuồng trong thời gian dài trước đây đã giúp tăng lượng N hữu cơ dễ phân hủy trong đất

Hoạt động của vi sinh vật đất thể hiện qua hô hấp đất về mặt lý thuyết thì cung cấp phân hữu cơ là cung cấp nguồn carbon và dinh dưỡng khác, tạo điều kiện thuận lợi giúp tăng mật số và tăng hoạt động của vi sinh vật đất. Kết quả thí nghiệm cho thấy sự hô hấp đất ở liếp vườn 25 tuổi cao nhất. Cung cấp phân hữu cơ có bổ sung hoặc không bổ sung nấm Trichoderma đều giúp gia tăng hoạt động của vi sinh vật đất so với đối chứng. Tuy nhiên, vai trò của nấm Trichoderma chưa rõ trong việc tăng mật số hoặc hoạt động của vi sinh vật, có thể do sự đối kháng của nấm so với vi sinh vật bất lợi trong đất.

- Hiệu quả của việc cải thiện bệnh và việc phục hồi rễ

Tình trạng bệnh xuất hiện ở lá do nấm Phytopthora trên sầu riêng có khuynh hướng thấp nhất ở vườn 15 năm tuổi liếp, cao nhất ở vườn 25 năm. Nhìn chung, các lô đối chứng không sử dụng phân hữu cơ có mức độ bị nhiễm bệnh cao hơn, cấp bệnh từ 2,3 ở vườn 15 năm và 3,3 ở vườn 25 năm tuổi liếp (xem bảng 1 bên dưới). Kết quả cho thấy việc cung cấp phân hữu cơ kết hợp với nấm Trichoderma vào đất giúp giảm bệnh chảy nhựa thân trên lá do Phytopthora gây hại.

Bảng 1: Ảnh hưởng của phân hữu cơ đến cấp bệnh chảy nhựa thể hiện trên lá do nấm Phytopthora trên các liếp vườn sầu riêng

Khả năng phục hồi rễ cây sau khi bệnh chảy nhựa thân do Phytopthora gây hại trên cây sầu riêng như sau: Sau 5 tháng khảo sát trên vườn sầu riêng cho thấy phân hữu cơ có nấm Trichoderma giúp hệ thống rễ cây phục hồi và cho ra rễ mới cao hơn so với đối chứng và các nghiệm thức bón phân hữu cơ khác. Cấp rễ phục hồi được trình bày ở Bảng 2. Việc cung cấp phân hữu cơ có sự hiện diện nấm Trichoderma giúp khoáng hóa nhanh chất hữu cơ, diệt được một số dòng nấm bệnh gây hại; đồng thời, các phytohormone do nấm Trichoderma tiết ra có thể giúp rễ cây sầu riêng mau phục hồi so với đối chứng. 

Bảng 2: Ảnh hưởng của phân hữu cơ và nấm Trichoderma đến sự phục hồi của rễ

- Hiệu quả cải thiện năng suất trái

Trong thí nghiệm này không cắt bỏ trái lúc còn non. Nhìn chung số trái trên mỗi cây có nhiều biến động trong cùng nghiệm thức giữa các lần lặp lại. Nông dân ở vườn sầu riêng 15 năm tuổi liếp, cung cấp phân hữu cơ giúp gia tăng số trái trên cây so với đối chứng chỉ bón phân hữu cơ. Tương tự, đối với vườn sầu riêng 25 năm tuổi liếp, so với nghiệm thức đối chứng thì số trái được cải thiện rất đáng kể. Tuy nhiên, qua tính toán thống kê thì không có sự khác biệt có ý nghĩa giữa các nghiệm thức. Như vậy, sự bổ sung nấm Trichoderma thể hiện rõ hiệu quả kiểm soát bệnh, nhưng chưa rõ trong tăng số lượng trái. Tương tự như số trái trên cây, trọng lượng trái bình quân của nghiệm thức có bón phân hữu cơ trên 2 vườn có khuynh hướng tăng cao, nhưng không khác biệt có ý nghĩa so với chỉ sử dụng phân hữu cơ.

3. Kết luận

- Phân hữu cơ ủ từ phân bò kết hợp rơm rạ và nấm Trichoderma sp. giúp cải thiện chất lượng đất qua tăng chỉ số độ bền đất, tăng hàm lượng chất hữu cơ, tăng P hữu dụng, tăng khả năng cung cấp N từ sự khoáng hóa trong đất, tăng hoạt động của vi sinh vật đất.

- Bổ sung nấm Trichoderma trong lúc ủ phân chuồng giúp kiểm soát tình trạng bệnh nứt thân chảy nhựa (do nấm Phytopthora gây hại) một cách hiệu quả và giúp tăng khả năng phục hồi rễ của cây sầu riêng.

- Trung bình số trái và trọng lượng trái trên cây có khuynh hướng gia tăng, có thể giúp tăng năng suất trái khi bón phân chuồng kết hợp nấm Trichoderma sp./.

     Báo cáo kết quả nghiên cứu khoa học của Trường Đại học Cần Thơ về cây sầu riêng Ngũ Hiệp ở huyện Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang.