Một khi anh chưa dám xuất lộ thì anh chưa phải là người tài thật sự, người tài trong hành động, mà có thể mới chỉ là người tài tiềm ẩn

Đôi khi việc đánh giá con người còn bị phụ thuộc vào sự đánh giá thiếu khách quan của cá nhân người có quyền khiến ta có cảm giác những người có tài đức chưa được trọng dụng.

Người tài thì họ thường rất nhanh nhạy, sáng tạo. Những người có tài thường là những người rất yêu tự do, họ tự do tư duy không lệ thuộc vào những cái có sẵn, họ độc lập sáng tạo trong công việc không lệ thuộc vào ý kiến của người khác, họ coi tự do tư duy như không khí hít thở, coi độc lập sáng tạo như cơm ăn nước uống hàng ngày và coi chân – thiện – mỹ (cái đẹp) như là bái vật tôn thờ. Họ chỉ tôn thờ Đức – Tài thật, Hồng – Chuyên thật. Họ thường ghét, khinh cái giả.

Những người tài này hay nói đến cái mới, nhiều khi khó nghe. Có người chưa nghe họ nói xong đã gạt ý kiến của họ đi rồi. Có khi chỉ do những người lãnh đạo trực tiếp họ đánh giá, hoặc những cơ quan tham mưu đánh giá, còn lãnh đạo cấp trên thì không sâu sát, không nghe thấu đáo, hoặc lơ đi, không để cho họ có tiếng nói, không để cho họ có chỗ nói.

- Bài học kinh nghiệm của người Singapore, người Hàn Quốc hay người Nhật Bản, để tìm được nhân sự xứng đáng, các nước này đã xây dựng được những cơ chế phản biện hữu hiệu, tạo diễn đàn ngôn luận công khai để người tài thi thố minh bạch. Ông có ý kiến gì khi nhìn về câu chuyện của đất nước và nhìn sang các nước láng giềng?

Phải làm sao để khi bầu chọn nhân sự danh sách phải nhiều hơn và phải cho các ứng viên tranh cử thực sự. Trong kinh tế không cạnh tranh cũng hỏng. Trong chính trị không cạnh tranh cũng hỏng.

Trong bối cảnh của mình vẫn có thể tổ chức tranh cử minh bạch nếu khuyến khích để các ứng viên trình bày quan điểm độc lập trong cương lĩnh chính trị, trong chiến lược kinh tế, trong báo cáo chính trị, về đánh giá tình hình, phân tích nguyên nhân và chủ trương giải pháp.

Cái quan điểm độc lập này của từng ứng viên rất quan trọng vì nó chính là cái để các ứng viên thuyết phục mọi người và để mọi người có điều kiện so sánh, lựa chọn.

Thật ra do truyền thống “khiêm tốn”, nhiều người vẫn còn tâm lý ngại nói về cái gì đó to tát, nói về quan điểm của chính mình, phê phán quan điểm của người khác. Đôi khi họ sợ bị mang tiếng tham quyền, tự kiêu này nọ. Nhiều khi vì họ chưa tự tin. Cái cá nhân bị hòa tan trong tập thể. Cá nhân nằm trong tập thể là đúng, còn hòa tan trong tập thể lại là không đúng.

- Nhưng trong thực tế, nhiều khi chưa kịp thể hiện quan điểm độc lập thì đã bị cái này cái khác ngăn giữ lại rồi?

Thì đó là câu chuyện hai mặt. Một mặt người lãnh đạo phải tạo điều kiện, mặt khác cấp dưới cũng phải biết sử dụng quyền của mình.

Trong cương lĩnh, Điều lệ Đảng, trong Hiến pháp và Pháp luật nhà nước đều nói cả rồi đấy, chỉ có cái không ít vấn đề mình hiểu chưa đúng và làm chưa tốt, hoặc chưa dám làm. Một khi mình chưa dám làm mà lãnh đạo có khuyến khích thì cũng chả làm gì được.

- Liệu có cái diễn đàn dân chủ như vậy không khi mà động một cái là sợ động chạm, động một cái là lo bị kiểm duyệt này nọ. Vậy thì làm sao người tài có cơ hội xuất lộ được?

Một khi anh chưa dám xuất lộ thì anh chưa phải là người tài thật sự, người tài trong hành động, mà có thể mới chỉ là người tài tiềm ẩn.

- Có vẻ chưa thực sự thuyết phục cho lắm. Theo ông, với cơ chế hiện nay đã thực sự tạo điều kiện cho người tài thể hiện?

Không thể đổ hết lỗi cho cơ chế.

Tôi nói rất thực tiễn nhé, trong lịch sử từ cổ chí kim, tất cả những người tài là người vượt lên làm thay đổi cả Hiến pháp và pháp luật, còn nếu không vượt lên được thì anh chưa phải là người tài thật sự.

Con người cụ thể nhé: Mac, Ănghen và cụ Hồ của chúng ta đều là những người như thế. Trong đêm dài tăm tối, cụ Hồ và Đảng ta đã lãnh đạo nhân dân làm Cách mạng thay đổi được cả chế độ cũ, chuyển từ chế độ thực dân nửa phong kiến sang chế độ dân chủ cộng hòa từ tay không và ngoài vòng pháp luật.

Bây giờ ta có pháp luật bảo vệ, được luật pháp cho phép mà còn không dám xuất đầu lộ diện thì rõ ràng đó chưa phải là người tài thật sự.

- Nhưng trước hết phải tôn trọng phản biện xã hội và xã hội dân sự… Với 2 khái niệm này, ông có suy nghĩ gì?

Phản biện xã hội, xã hội công dân, xã hội dân sự là những biểu hiện, những dấu mốc phát triển của Nhà nước của dân, do dân và vì dân, của Nhà nước dân chủ nhân dân, nhân dân làm chủ thực sự nhà nước của mình, một Nhà nước dần dần tự tiêu vong sẽ chỉ còn là “nửa” Nhà nước.

Tính cộng đồng, tính tự quản của nhân dân ngày càng cao. Tính công bộc, tính dịch vụ của Nhà nước cũng ngày càng cao.

- Xin được quay trở lại chuyện chọn người thạo việc. Thưa ông, cần có quy trình, có cách thức chọn lựa như thế nào để bộ máy lãnh đạo đất nước từ Trung ương đến địa phương hội tụ được những người xứng đáng nhất?

Đây là vấn đề đang được cả xã hội quan tâm. Nhiều người có cảm giác những người tài đức chưa được trọng dụng. Đánh giá thế nào là người tài - đức là rất khó. Nếu chỉ đánh giá của cá nhân, nhất là cá nhân của người lãnh đạo chi phối thì nhiều khi rất nguy hiểm, nên phải để cái đánh giá đó cho cả quảng đại quần chúng nữa thì sẽ khách quan hơn.

Cách làm, cách sàng lọc là rất quan trọng. Cách làm của chúng ta lâu nay còn nhiều hạn chế vì nhiều khi bị phụ thuộc vào người lãnh đạo, từ đó mà nảy sinh tư tưởng cơ hội.

Cho nên người muốn được giao trọng trách thường hay đón ý, lựa chiều lấy lòng người lãnh đạo, không bằng tài năng thực sự, mà có khi chỉ do khéo ăn khéo nói là được chọn.

Đổi Mới phải từ những người chủ chốt

- Và phải làm thế nào để tìm cho được người tài vào các vị trí chủ chốt để có thể lựa chọn được cán bộ đủ năng lực đảm đương trách nhiệm đưa đất nước hưng thịnh như tâm nguyện của Bác Hồ kính yêu?

Người đứng đầu các cơ quan phải lấy tiêu chuẩn Đức – Tài và sức khỏe là chính

Cách làm trước đây có mấy điểm thành nếp không tốt, tuy không thành văn. Ai là người đứng đầu các cấp, ít ra là các thứ, bộ trưởng, bí thư, phó bí thư, chủ tịch rồi mới vào được Trung ương. Trong thực tiễn cũng có những người hiền tài nhưng họ lại chưa vào những vị trí đó, vì chưa có cơ hội. Vậy thì làm sao để khắc phục được điều này.

Thứ hai nữa là phải Ủy viên Trung ương hai khóa mới vào Bộ Chính trị, vừa rồi TQ đã có bước đi ngoạn mục cũng là bài học tốt cho ta suy ngẫm.

Trước đây thường phải qua 2 khóa UVBCT mới được làm chủ chốt. Như vậy họ sẽ già mất.

Những quy định này không thành văn đã vô tình sàng lọc đi mất nhiều rồi, còn lại lớp trên thì đã già mất rồi.

Một điểm nữa là lâu nay mình hạn chế tuổi một cách máy móc. Ở các khóa đều quy định dùng độ tuổi để xây dựng cơ cấu cấp ủy. Đúng là buộc phải có một cơ cấu tuổi, nhưng đấy là cơ cấu một tập thể cơ mà. Nếu tập thể này cùng một lứa tuổi thì nhiều khi không tránh khỏi lúc ốm ốm hết, lúc nghỉ, nghỉ hết.

Cơ cấu tuổi của một tập thể là đúng. Song máy móc trong những trường hợp cụ thể lại là không đúng.

- Như vậy, trong vấn đề nhân sự, chúng ta cũng cần phải đưa ra những tiêu chí rõ ràng, mạch lạc như thế nào?

Kinh nghiệm cho thấy, ít nhất cần phải có 3 độ tuổi: cao tuổi, trung tuổi và trẻ tuổi.

Nhưng với một số trường hợp cụ thể, nhất là người đứng đầu thì đừng như thế. Và ngay cả 3 cái đó cũng đừng làm máy móc. Nói tóm lại đừng vì mấy cái tiêu chí này mà sàng lọc mất nhiều người Đức - Tài.

Đặc biệt người đứng đầu các cơ quan phải lấy tiêu chuẩn trí tuệ và sức khỏe làm chính. Nói đúng ra thì phải là: Đức – Tài và sức khỏe.

Đức là lẽ đương nhiên rồi. Trong thực tế cuộc sống, người có đức chắc là có nhiều, còn người tài thì chắc là không nhiều.

Tuy nhấn đức là gốc là đúng cơ mà mình chỉ đưa người có đức lên cầm quyền là cũng hỏng. Quan trọng hơn cả là phải cần người có tài. Thật ra, không thể tách Đức – Tài một cách cơ học, song trong thực tế phải chăng chúng ta thiếu những người tài?

Trong thực tiễn có nhiều dẫn chứng rất cực đoan, đưa một người hiền hiền hoặc một người nói nhiều, làm ít, chung chung, tròn vo lên làm người đứng đầu cơ quan, đơn vị, cuối cùng cơ quan, đơn vị đó lãnh đủ hậu quả, nhân dân lãnh đủ hậu quả. Cán bộ ở đâu đần thì dân ở đó khổ.

Hiền tài là nguyên khí quốc gia. Hiền tài thời nào cũng có. Đất nước hưng thịnh hay suy vong đều do việc trọng dụng hiền tài mà ra.

Ta không dám xuất lộ, không biết lựa chọn, không biết trọng dụng Hiền – Tài thì ta cũng có lỗi, có tội to với nhân dân.

- Xin cảm ơn ông Nguyễn Văn An đã dành cho chúng tôi cuộc trò chuyện vô cùng thú vị.