Phân hóa học là loại phân bón chủ lực, cung cấp các chất dinh dưỡng đa lượng: Đạm (N), Lân (P2O5), Kali (K2O) cho cây trồng, là những yếu tố quyết định tới năng suất và chất lượng nông phẩm. Phân hóa học đang lưu thông trên thị trường gồm hai nhóm chính là:

I. Phân hoá học đơn chất

Là nhóm phân bón chứa một loại dưỡng chất đa lượng chủ yếu, gồm có ba loại chính là:

1. Phân chứa đạm: có URÊ chứa 46% nitơ (N), Sun-phat A-môn (S.A) chứa 20-21% N các loại phân này chủ yếu là nhập khẩu. Lượng sản xuất trong nước chỉ vào khoảng 900.000 tấn Urê/năm)

2. Phân chứa lân: gồm Supe lân và Lân nung chảy, chứa từ 15,5%-16% Ô-xít Phốt-pho (P2O5 hữu hiệu), chủ yếu được sản xuất trong nước từ nguyên liệu là quặng A-pa-tit do 4 nhà máy sản xuất là Su-pe phốt phát và hoá chất Lâm Thao, Long Thành, Phân lân nung chảy Văn Điển và Phân lân nung chảy Ninh Bình.

3. Phân chứa Kali: gồm phân Clo-rua Ka-li (MOP, KCl) chứa 60% Ô-xít Ka-li (K2O) và Sun-phat Ka-li (SOP, K2SO4) chứa 50% Ô-xít Ka-li (K2O).

II. Phân hỗn hợp

là nhóm phân bón có chứa từ 2 yếu tố dinh dưỡng đa lượng trở lên, ngoài ra còn có thể có chứa một số chất dinh dưỡng, nguyên tố trung, vi lượng khác gồm các loại sau:

1. Phân chứa Đạm và Lân, có các loại như Mô-nô A-mô-ni-um Phốt-phát (MAP) chứa từ 10-11% Ni-tơ và 49-50% Ô-xít Phốt-pho (P2O5 hữu hiệu) và Di A-mô-ni-um Phốt-phát (DAP) chứa 16-18% Ni-tơ và 44-46% Ô-xít Phốt-pho (P2O5 hữu hiệu), chủ yếu phải nhập khẩu. Hiện nay, nước ta mới có nhà máy DAP Đình Vũ với công suất khoảng 300.000 tấn/năm vừa mới đi vào hoạt động và đang trong quá trình sản xuất thử.

2. Phân chứa Đạm và Ka-li có tên gọi chung là phân hỗn hợp KNS, NKS, NK, chủ yếu sản xuất trong nước từ nguyên liệu là 2 loại phân đơn S.A và MOP có trộn thêm một số phụ gia khác như phẩm màu, bột sét đỏ nhưng được chia ra nhiều loại khác nhau do tỷ lệ thành phần 2 dưỡng chất khác nhau và tên gọi thương mại khác nhau tuỳ theo từng cơ sở sản xuất.

3. Phân chứa Đạm, Lân và Ka-li, có tên gọi chung là phân hỗn hợp NPK, gồm hàng ngàn loại khác nhau do tỷ lệ thành phần các dưỡng chất khác nhau và tên gọi thương mại khác nhau của cơ sở sản xuất

III. Cách phân biệt, nhận dạng phân bón thật-giả

Trong các loại phân bón nói trên, thì các loại phân đơn như đạm U-rê, S.A, Clo-rua A-môn, Supe Lân và Lân nung chảy là khó làm giả hơn cả và tương đối dễ nhận biết do công nghệ sản xuất phức tạp, chi phí đầu tư lớn hoặc do giá trị thấp, việc làm giả không mang lại lợi nhuận cao. Riêng đối với phân chứa Ka-li và các loại phân hỗn hợp thì rất dễ làm giả, làm nhái, làm kém chất lượng do công nghệ sản xuất đơn giản, chi phí đầu tư thấp, việc làm nhái, làm giả mang lại lợi nhuận lớn do chênh lệch giá cao. Việc xác định hàng thật, hàng giả, hàng kém chất lượng chỉ xác định được chính xác bằng máy móc phân tích mà khó phân biệt được bằng cảm quan.

Tuy nhiên, không phải là hoàn toàn không thể phân biệt phân thật phân giả bằng cảm quan. Qua kinh nghiệm thực tế nhiều năm, xin chia sẻ với bà con nông dân một số kinh nghiệm giúp phân biệt, lưạ chọn được phân Kali thật như sau:

1. Phân Clo-rua Ka-li (MOP, KCl) chứa 60% K2O

-  Màu sắc đặc trưng là đỏ hồng, hồng nhạt, đỏ tím và màu trắng là loại phân chứa Ka-li phổ biến nhất, và cũng là loại phân bị lợi dụng làm giả, làm nhái nhiều nhất, gây tổn thất nặng nề nhất cho người nông dân do chênh lệch giá giữa hàng thật-hàng giả rất lớn, lại dễ làm giả.

Do thiếu kinh nghiệm nên phần lớn nông dân tin rằng phân Clo-rua Ka-li có màu đỏ và phân có màu đỏ là phân Kali, tuy thực tế không phải cứ loại phân bón nào có màu đỏ, màu hồng cũng là phân Ka-li. Nông dân dễ bị mua phải phân Ka-li giả do trên thị trường có các loại phân NKS, KNS, NPK… được một số nhà sản xuất trong nước cố tình làm rất giống phân Clo-rua Ka-li về mặt hình thức, nhất là màu đỏ đặc trưng của Kali, nhưng thực chất chỉ có từ 10-30 % là Ô-xit Ka-li, còn lại là phân SA, muối ăn, phẩm màu, bột sét đỏ, nhằm mục đích bán được hàng thu lợi nhuận, các nhà bán lẻ lợi dụng sự cả tin và non kém kinh nghiệm của người nông dân để trục lợi.

Phân Kali thật do các công ty nhập trực tiếp từ nhà sản xuất ở Nga, Bê-la-rút, Ca-na-đa, I-xra-en, Giooc-đa-ni… với số lượng lớn, chất lượng đảm bảo, đã qua kiểm tra chất lượng nhà nước, được đóng trong bao 50 kg có tên gọi thương mại là MOP, KA-LI, CLO-RUA KA-LI có hàm lượng O-xit kali tối thiểu là 60%. Đây là loại phân phải nhập khẩu 100%, do đó khi mua hàng, người nông dân phải cảnh giác, không thể để mặc cho người bán hàng muốn đưa loại phân nào cũng được, mà, trước hết phải yêu cầu đại lý:

-  Bán cho loại phân Ka-li thật, có hàm lượng K2O ≥ 60%,

- Sau đó phải xem bao bì có đúng là hàng nhập khẩu hay không? Hàm lượng Ô-xít Ka-li (K2O) ghi trên bao bì có là 60% tối thiểu hay không? Các loại phân được đại lý bán hàng giới thiệu là phân Ka-li nhưng do các cơ sở trong nước sản xuất, trên bao bì không ghi hàm lượng K2O chiếm 60% thì đều là hàng giả, hàng nhái.  Nhiều người bán hàng muốn kiếm lợi cao đã tìm cách tái sử dụng bao bì thật của phân Clo-rua Ka-li nhưng ruột là các loại phân KNS, NKS, KN…. để đánh lừa nông dân.

- Khi mua tốt nhất nên lấy hoá đơn hoặc giấy biên nhận để có bằng chứng về sau này.

Vậy làm thế nào có thể phân biệt được phân Clo-rua Ka-li thật-giả bằng cảm quan? Xin mách bà con nông dân một mẹo nhỏ như sau:

Hãy yêu cầu chủ hàng cho mượn hoặc mang theo một chiếc cốc thủy tinh nhỏ, trắng và trong suốt cùng một ít nước sạch trong cốc. Thả một nhúm chừng 3-5 gam sản phẩm vào trong cốc nước có dung tích 50-100 ml để làm thực nghiệm và quan sát kết quả như sau (có hình ảnh minh hoạ theo từng bước kiểm tra):

2. Phân Sun- phát Ka-li (SOP, K2SO4) chứa 50% K2O

- Màu trắng, ở dạng hạt nhỏ hoặc bột, rất tốt cho các loại cây có múi, khoai tây, thuốc lá, cũng là loại phân phải nhập khẩu, số lượng dùng không phổ biến , dễ bị làm giả khi trộn lẫn với bột đá vôi hoặc bột vôi sống, bột đất sét trắng.  Cách phân biệt thật- giả chỉ có thể bằng cách tiến hành thực nghiệm hòa tan vào trong cốc nước trong và quan sát các biểu hiện như sau:

 3. Phân U-rê:

Có hai loại phân U-rê chính là loại hạt trong (Prilled UREA) và Hạt đục (Granular UREA), cả hai loại đều có công thức hóa học và hàm lượng ni-tơ như nhau, tối thiểu là 46%.

3.1. Phân U-rê hạt trong: là loại phổ biến nhất, dùng bón trực tiếp cho cây trồng, phân rất dễ tan, có màu trắng trong, dạng hạt tròn. Đây là loại phân rất khó làm giả, tuy nhiên đã xuất hiện loại kém chất lượng bằng cách trộn phân SA vào phân U-rê theo một tỷ lệ nhất định do phân SA rẻ hơn phân U-rê.

Đặc điểm để nhận biết là phân U-rê thật chỉ có dạng hạt tròn, còn nếu có lẫn phân SA thì các hạt phân SA có dạng tinh thể, nhiều góc cạnh. Hiện nay nước ta chỉ có 2 nhà máy sản xuất được U-rê hạt trong là Đạm Hà Bắc và Đạm Phú Mỹ, còn lại là U-rê nhập khẩu. Do đó, phân U-rê của các cơ sở sản xuất khác ở trong nước đều là hàng giả. Vì vậy, bà con nông dân nên chọn mua 2 loại U-rê Hà Bắc và Phú Mỹ, hoặc U-rê trên bao bì có ghi rõ ràng nguồn gốc nhập khẩu.

3.2. Phân U-rê hạt đục: đây là loại phân rất tốt, do chậm tan và ít bị bay hơi hơn so với loại U-rê hạt trong nên hiệu suất sử dụng cao hơn, có thể bón trực tiếp cho cây trồng hoặc dùng làm nguyên liệu sản xuất các loại phân hỗn hợp khác như NPK. Phân có dạng hạt to, đường kính hạt 2- 4mm, cứng, màu trắng đục như sữa Đây là loại phân phải nhập khẩu 100%, rất khó làm giả hoặc việc làm giả không đem lại lợi ích đáng kể. Bà con nông dân có thể an tâm khi mua và sử dụng loại phân này.

4.      Các loại phân đơn khác

4.1. Phân Sun-phát A-môn (SA, (NH4)2SO4) có màu trắng trong hoặc trắng ngà, dạng tinh thể lấp lánh như kim cương hoặc như đường kính trắng, nhưng cỡ hạt lớn hơn, hoặc dạng hạt nhỏ, mịn. Dễ tan và tan hết trong nước, khi tan hấp thu nhiệt rất mạnh. Dùng để bón trực tiếp cho cây trồng, nhất là cây công nghiệp dài ngày, hoặc dùng làm nguyên liệu sản xuất phân hỗn hợp NPK. Đây là loại phân trong nước chưa sản xuất được, phải nhập khẩu 100%.

4.2. Phân Supe Lân: Nguồn trong nước do Cty Supe phốt phát và hóa chất Lâm thao và  Nhà máy phân lân Long Thành- cty Phân bón miền Nam sản xuất, có dạng bột mịn, hàm lượng lân (P2O5 hữu hiệu) khoảng 15,5%-16%. Nguồn nhập khẩu dưới dạng bột mịn và hạt tròn, hàm lượng 16% lân hữu hiệu có màu xám và xám xanh.

4.3. Lân nung chảy: nguồn trong nước do Cty Phân lân nung chảy Văn Điển và Cty CP Phân lân Ninh Bình sản xuất, có dạng  bột mịn và dạng mảnh. Nguồn nhập khẩu cũng có hai dạng như trên. Màu sắc đen, xanh đen hoặc xám sẫm.

Bốn nhóm phân nêu trên nói chung chưa thấy hàng giả, hàng nhái do việc làm giả khó khăn, công nghệ sản xuất phức tạp, việc làm giả không mang lại lợi nhuận lớn cho kẻ làm giả. Vì vậy, bà con nông dân có thể yên tâm mua và sử dụng các loại phân thuộc bốn nhóm này.

5. Phân Mô-nô A-mô-ni-um Phốt-phát (MAP) có dạng hạt tròn, đường kính 1-4mm, có nhiều màu khác nhau như: nâu, xám, đen, xanh, vàng….. Chất lượng không phụ thuộc vào màu sắc. Loại phân này chủ yếu dùng làm nguyên liệu sản xuất các loại phân NPK. Đối tượng sử dụng là các cơ sở sản xuất nên có thể kiểm tra được chất lượng hàng hóa khi mua hàng, loại phân này phải nhập khẩu 100%.

6. Phân Di A-mô-ni-um Phốt phát (DAP) có dạng hạt tròn, đường kính từ 1-4mm, có nhiều màu khác nhau, như: xanh ngọc, xanh nõn chuối, vàng, trắng ngà, xám, nâu, đen. Chất lượng hàng cũng không phụ thuộc vào màu sắc mà phụ thuộc vào hàm lượng dinh dưỡng ghi trên bao bì sản phẩm. Nhiều khi các nhà sản xuất nhuộm màu cho phù hợp với thị hiếu của người nông dân, nhưng nhiều khi chênh lệch giá bán giữa các màu khác nhau có khi lên tới hơn 10% giá bán, rất đáng để bà con nông dân phải suy nghĩ khi quyết định mua hàng.

Như trên đã nói, phân DAP hiện nay vẫn phụ thuộc chủ yếu vào nguồn nhập khẩu, do sản xuất trong nước chưa ổn định. DAP có thể dùng để bón trực tiếp cho cây trồng hoặc dùng làm nguyên liệu sản xuất ra các loại phân NPK. Cho tới nay chưa thấy ghi nhận vụ việc nào liên quan tới việc làm giả phân DAP, nhưng có hiện tượng lợi dụng tâm lý, thị hiếu về màu sắc hoặc nguồn gốc hàng hóa của bà con nông dân để làm hàng nhái về bao bì, màu sắc, lập lờ về nguồn gốc… cho dễ tiêu thụ hoặc trục lợi. Bà con nông dân khi mua phân DAP phải kiểm tra bao bì có ghi rõ nguồn gốc nhập khẩu từ nước nào, doanh nghiệp nào nhập khẩu, hàm lượng dinh dưỡng của sản phẩm là bao nhiêu, vì tổng hàm lượng Ni-tơ và Ô-xít Phốt pho có thể nằm trong khoảng từ 60-64%, không nên chỉ vì thị hiếu màu sắc của sản phẩm mà phải trả một khoản chênh lệch giá quá lớn.

7. Đối với các loại phân chứa đạm và Ka-li như KNS, NKS, NK hay KN với hai thành phần dinh dưỡng chính là Đạm và Ka-li. Đây là loại phân chủ yếu do một số cơ sở trong nước sản xuất bằng cách phối trộn hai loại phân SA và Clo-rua Ka-li (MOP) và một số phụ gia khác như phẩm màu, bột sét đỏ…v.v.. với nhau theo một tỷ lệ nhất định mà họ đã công bố và đăng ký. Thực ra phẩm màu, bột đất sét đỏ, muối ăn hay thứ phụ gia gì khác thì đều chẳng có tác dụng gì đối với cây trồng. Mục đích các cơ sở sản xuất trộn phẩm màu, sét đỏ vào là để tạo ra màu đỏ của sản phẩm sao cho giống với phân Clo-rua Ka-li nhằm làm cho người nông dân bị nhầm lẫn khi mua hàng. Giá thành của loại phân này thường chỉ bằng khoảng 50% so với phân Clo-rua Ka-li (MOP) thật, và hàm lượng Ka-li cũng chỉ bằng 1/5 hay 1/6 so với phân Clo-rua Ka-li thật mà thôi. Loại phân này chỉ nên dùng để bón thúc đợt 1. Bà con nông dân cần hết sức cảnh giác, tránh mua phải và tránh dùng loại phân này với mục đích bón Ka-li ở giai đoạn thúc đòng, đậu quả vào hạt để tránh những thiệt hại to lớn về tiền bạc và mùa màng. Cách phân biệt loại phân này đã trình bày ở phần hướng dẫn nhận biết phân Clo-rua Ka-li thật.

8. Đối với các loại phân hỗn hợp NPK: gồm rất nhiều loại do tỷ lệ thành phần các loại dinh dưỡng khác nhau, nhưng theo phương pháp sản xuất thì được chia ra làm 2 nhóm:

8.1. Nhóm phân khoáng trộn: được sản xuất bằng cách phối trộn các loại phân nguyên liệu chứa Đạm, Lân và Ka-li với nhau theo một tỷ lệ nhất định theo tiêu chuẩn đã công bố, tạo thành một hỗn hợp phân bón với thành phần là các hạt chứa riêng rẽ từng loại dinh dưỡng. Nhóm này có công nghệ sản xuất đơn giản, nhưng sản phẩm làm ra khó làm giả mà chỉ có thể làm kém chất lượng do người tiêu dùng có thể nhận biết bằng cảm quan từng thành phần phân bón có trong hỗn hợp (hạt đạm, hạt Ka-li, hạt Lân….)

8.2. Nhóm phân phức hợp: được sản xuất bằng cách nghiền nhỏ, trộn đều các loại nguyên liệu thành phần, sau đó tạo thành các hạt phân tổng hợp mà mỗi hạt đều chứa đủ các thành phần dinh dưỡng theo một tỷ lệ nhất định đã được công bố. Nhóm này tuy có công nghệ phức tạp, đòi hỏi đầu tư lớn, hiện đại nhưng lại dễ bị các cơ sở sản xuất nhỏ khác lợi dụng làm giả, làm nhái bằng cách ve viên các nguyên liệu rẻ tiền như đất mùn, than bùn, bột sét, bột màu… tạo thành sản phẩm có hình dáng và màu sắc giống như hàng thật.

Nói chung, đối với các loại phân NPK rất khó phân biệt được thật - giả và xác định được mức chất lượng bằng cảm quan thông thường mà phải dựa trên kết quả phân tích của các trung tâm phân tích. Kinh nghiệm chung để mua được đúng chủng loại và chất lượng các loại phân NPK là chọn mua sản phẩm của các công ty lớn, có uy tín trên thị trường, mua tại các đại lý bán hàng chính thức của các công ty đó.

Để giúp cho bà con nông dân có những thông tin chính xác, chúng tôi xin giới thiệu một số công ty là những nhà sản xuất, nhập khẩu và  kinh doanh lớn nhất trên thị trường phân bón nước ta theo bảng xếp hạng trong TOP 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam năm 2008 để bà con nông dân có được những địa chỉ tin cậy từ đó lựa chọn mua được các sản phẩm tốt, giá cả hợp lý phục vụ cho nhu cầu sản xuất của mình theo bảng kê dưới đây:

Với những thông tin rất bổ ích nêu trên, hy vọng rằng bà con nông dân có thêm kinh nghiệm và có thêm nhiều địa chỉ tin cậy để có thể mua được phân bón thật, chất lượng tốt góp phần tạo ra những vụ mùa bội thu.