Ở bên ngoài, theo VFA, thường vào thời điểm đầu năm mới, Việt Nam đã có hợp đồng lớn với Indonesia, Bangladesh, nhưng đến thời điểm này vẫn chưa có hợp đồng lớn nào được ký. Lượng hàng giao trong quý I/2012 được ký mới có 1,1 triệu tấn, trong khi cùng thời điểm này năm ngoái lên tới 1,8 triệu tấn.

Đáng lưu ý, tại thị trường Châu Á và Châu Phi, nơi chiếm tới 90% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, theo VFA, khả năng năm nay Việt Nam có thể mất tới 20% thị phần gạo phẩm cấp thấp tại Châu Phi, do vấp phải cạnh tranh quyết liệt từ Ấn Độ. Hiện Ấn Độ đang tồn kho lớn, khoảng 60 triệu tấn nông sản các loại, trong đó trên 26 triệu tấn gạo. Nên khả năng 6 tháng đầu năm 2012, Ấn Độ sẽ tăng cường cạnh tranh bán gạo ra với giá thấp.

Bên cạnh đó, Myanmar cũng tuyên bố đẩy mạnh xuất khẩu gạo giá thấp trong năm 2012 này.

Bởi vậy, theo ông Trương Thanh Phong (Chủ tịch VFA), nếu gạo cấp thấp tiếp tục tăng lên trong năm 2012 sẽ khó tiêu thụ, vì không thể nào cạnh tranh với giá gạo cấp thấp của nhiều nước có thế mạnh. Cần lưu ý rằng, năm 2011 vừa qua, xuất khẩu gạo cấp thấp Việt Nam đã bị giảm 61%, trong khi gạo chất lượng loại 5% tấm tăng gần 20% và gạo thơm tăng hơn 100%.

Giải pháp không mới

Trước tình hình này, hàng loạt các ý kiến đưa giải pháp vẫn... không mới. Các DN cho rằng, VFA cần đề xuất Chính phủ cho áp dụng biện pháp tạm trữ sớm để giá lúa không giảm xuống, làm ảnh hưởng đến nông dân.

Tất nhiên, đại diện VFA gật đầu cho hay, hiệp hội cũng đã có kế hoạch với 2 phương án để tiến hành thu mua lúa gạo tạm trữ nếu giá lúa trong nước xuống thấp. Trường hợp tiêu thụ lúa gạo chậm, giá lúa có giảm nhưng chưa ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận của nông dân, hiệp hội sẽ chỉ đạo các DN thành viên can thiệp ngay bằng cách tiến hành thu mua lúa gạo tạm trữ, để giá lúa không xuống dưới 5.000 đồng/kg. Nếu giá lúa ảnh hưởng lớn đến lợi nhuận nông dân, VFA sẽ kiến nghị Chính phủ hỗ trợ về chính sách để DN tham gia thu mua lúa gạo tạm trữ. Hiện nay Bộ Tài chính tính giá thành bình quân sản xuất lúa của nông dân có tính cả yếu tố trượt giá (9%), thì giá thành 1kg lúa gần 4.400 đồng, nông dân sẽ có lãi 30%.

Giải pháp khác, nhiều ý kiến cho rằng, DN phải thống nhất giá bán, phải theo điều hành chung của tổ điều hành xuất khẩu gạo, thống nhất giá sàn và thị trường, tránh tình trạng vì lợi ích cục bộ của vài cá nhân làm ảnh hưởng đến quyền lợi chung. Tất nhiên đại diện Bộ Công Thương đồng tình. Hơn thế nữa, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Thành Biên cho biết: Bộ sẽ xử lý thích đáng các DN đăng ký giá xuất khẩu một đằng bán một nẻo, kiên quyết không để giá xuất khẩu xuống thấp do các DN đẩy giá xuống không có lợi cho nông dân.

Cuối cùng, VFA cho hay, nhiệm vụ trước mắt của hiệp hội vẫn là... cố gắng giữ những thị trường truyền thống, đặc biệt là Philippines. Để “lấp chỗ trống” thị phần thị trường Châu Phi, các DN sẽ đẩy mạnh xuất gạo phẩm cấp cao, gạo thơm sang khu vực Tây Phi, Trung Quốc cùng một số nước Châu Á... Cần lưu ý rằng năm 2011 lượng gạo chất lượng cao đã tăng vọt, gạo thơm đạt 472.000 tấn - tăng gấp đôi so với năm 2010.

Theo báo cáo xuất khẩu gạo của VFA, năm 2011, cả nước xuất khẩu đạt 7,105 triệu tấn gạo với trị giá 3,507 tỉ USD, cao nhất từ trước đến nay. Dự kiến trong năm 2012 sẽ xuất khẩu từ 6,5-7 triệu tấn gạo các loại. Theo VFA, trong năm 2011 người trồng lúa lãi tới 50%.